Veel mensen proberen hun eetgedrag onder controle te houden door zichzelf allerlei dieetregels op te leggen. Dit fenomeen, wordt volgens de ‘dieetcultuur’ waarin we leven, vaak gezien als een teken van discipline en doorzettingsvermogen. Maar paradoxaal genoeg blijkt uit onderzoek dat dit juist kan leiden tot eetbuien en overeten. In deze blog duiken we dieper in de wetenschap achter dieetcultuur en de mogelijke gevolgen ervan.
Wat is dieetcultuur en hoe herken je deze?
Dieetcultuur is een systeem van overtuigingen waarin gewichtsverlies en slankheid worden verheerlijkt en als teken van gezondheid en succes worden gezien. Het zijn onze gedachten en gevoelens over eten en gewicht die ons van jongs af aan worden aangeleerd door de mensen om ons heen, onze familie, vrienden en de media.
Dit zijn de 5 belangrijkste kenmerken van dieetcultuur:
1. Verheerlijking van dunheid
- Een slank lichaam wordt als de norm of het ideaal gepresenteerd. (terwijl gezonde lichamen bestaan in allerlei vormen en maten en slechts 5% van de mensheid kan voldoen aan de steeds veranderende schoonheidsidealen).
- Gewichtsverlies wordt gezien als een prestatie of bewijs van discipline. Soms voelt het voor mensen alsof afvallen het béste is wat ze in hun leven kunnen doen of hebben gedaan.
2. Moraliteit koppelen aan voedsel
- Eten wordt vaak ingedeeld in "goed" en "slecht" voedsel. Waardoor we constant nadenken over alles wat we allemaal wél en niet zouden moeten eten.
- Mensen voelen zich hierdoor schuldig of beschaamd over het eten van bepaald voedsel.
3. De focus op uiterlijk boven gezondheid
- Gezondheid wordt vaak gereduceerd tot gewicht en uiterlijk, terwijl andere aspecten van welzijn worden genegeerd.
4. Normalisering van restrictieve diëten
- Het volgen van een restrictief eetpatroon wordt gepromoot als een noodzakelijke en zelfs bewonderenswaardige activiteit.
- Restrictieve eetpatronen worden genormaliseerd, zelfs als ze schadelijk zijn voor de fysieke of mentale gezondheid.
5. Discriminatie op basis van lichaamsgewicht
- Personen met een groter lichaam worden vaak gestigmatiseerd of gezien als minder gezond of minder gedisciplineerd.
- Dit kan leiden tot sociale uitsluiting en discriminatie.
Het negatieve effect van de dieetcultuur
Dieetcultuur kan schadelijk zijn voor de mentale en fysieke gezondheid. Het bevordert een negatief lichaamsbeeld, verhoogt het risico op eetstoornissen en kan leiden tot chronisch diëten, wat vaak negatieve gevolgen heeft voor jouw metabolisme en algehele welzijn.
Daarnaast zorgt de dieetcultuur ervoor dat mensen bewust hun voedselinname beperken om af te vallen of een bepaald gewicht te behouden. Dit gebeurt vaak door calorierestrictie, het vermijden van bepaalde voedingsmiddelen of het negeren van hongersignalen.
Hoewel dit in theorie een effectieve strategie lijkt, toont onderzoek aan dat het op lange termijn vaak averechts werkt.

Hoe dieetcultuur kan leiden tot eetbuien of overeten
Verschillende psychologische en fysiologische mechanismen verklaren waarom het beperken van voedselinname kan resulteren in overeten:
1. Het ‘what-the-hell’-effect
Onderzoekers Polivy en Herman (1985) ontdekten al decennia geleden dat een kleine afwijking van jouw dieetplannen kan leiden tot het gevoel dat alles al verpest is, waardoor mensen geneigd zijn om veel meer te eten dan oorspronkelijk de bedoeling was. Dit wordt ook wle het "what-the-hell" effect genoemd.
2. Verlies van zelfregulatie
Strikte diëten vereisen veel wilskracht. Wanneer deze wilskracht uitgeput raakt, bijvoorbeeld door stress of vermoeidheid, verliezen mensen de controle over hun eetgedrag en grijpen ze naar voedsel (Heatherton & Baumeister, 1991).
3. Verhoogde drang naar voedsel
Restrictie verhoogt vaak de psychologische aantrekkingskracht van verboden voedsel. Hoe langer iemand bepaalde voedingsmiddelen vermijdt, hoe groter de kans op intense trek en uiteindelijk overeten (Herman & Polivy, 2008).
4. emotioneel eten
Dieetcultuur kan leiden tot emotioneel eten, waarbij voedsel wordt gebruikt als coping mechanisme voor stress of negatieve emoties (Macht, 2008).
5. Fysiologische reacties van het lichaam
Langdurige voedselrestrictie kan leiden tot hormonale veranderingen, zoals een verhoogde productie van ghreline (het hongerhormoon), wat resulteert in een sterkere hunkering naar voedsel (Stice & Presnell, 2007).


"We zien ook dat intermittent fasting kan leiden tot een toename van eetbuien. En dat is helemaal niet gek. Jouw lijf reageert op die periode van tekort. En niet alleen jouw lijf, maar ook jouw brein!"
saskia koopman
Wat is een gezondere benadering?
In plaats van strikte dieetregels hanteren, kan een intuïtieve en gebalanceerde aanpak helpen om een duurzame relatie met voeding op te bouwen. Enkele strategieën:
- Luister naar je lichaam: eet op basis van honger en verzadiging in plaats van rigide regels.
- Vermijd voedselrestrictie: sta jezelf toe om een gevarieerd eetpatroon te eten zonder schuldgevoel.
- Werk aan lichaamsacceptatie: ontevredenheid over het lichaam kan een drijvende kracht zijn achter dieetgedrag. Door een positiever lichaamsbeeld te ontwikkelen, kan de drang om te diëten afnemen.
- Mindful eten: door bewuster te eten en je zintuigen te gebruiken tijdens de maaltijd, kun je beter aanvoelen wanneer je verzadigd bent.
Mijn naam is Saskia Koopman, en als psycholoog help ik mensen met emotie-eten, eetbuien en een negatief lichaamsbeeld.
Eetbuien voorkomen begint bij het loslaten van restricties en het ontwikkelen van een positieve relatie met eten en je lichaam. Hoe minder je probeert te controleren, hoe meer balans je zult vinden. Door stap voor stap deze patronen te doorbreken, kun je weer genieten van eten – zonder schuldgevoel.
Wil je eindelijk rust in je hoofd? Rust ervaren rondom eten? Af van dat gevoel telkens de controle te verliezen?

Macht, M. (2008). How emotions affect eating: A five-way model. Appetite, 50(1), 1-11.
Dit onderzoek bespreekt hoe emotionele toestanden het eetgedrag beïnvloeden en suggereert dat emotioneel eten kan leiden tot overeten, vooral bij individuen die hun voedselinname proberen te beperken.
Polivy, J., & Herman, C. P. (1985). Dieting and binging: A causal analysis. American Psychologist, 40(2), 193-201.
De auteurs onderzoeken het verband tussen diëten en eetbuien en introduceren het concept van het "what-the-hell"-effect, waarbij een kleine afwijking van het dieet kan leiden tot overeten.
Heatherton, T. F., & Baumeister, R. F. (1991). Binge eating as escape from self-awareness. Psychological Bulletin, 110(1), 86-108.
Dit artikel stelt dat eetbuien een mechanisme kunnen zijn om te ontsnappen aan negatieve zelfbewustzijn, wat vaker voorkomt bij mensen die hun eetgedrag proberen te beperken.
Herman, C. P., & Polivy, J. (2008). External cues in the control of food intake in humans: The sensory-normative distinction. Physiology & Behavior, 94(5), 722-728.
De studie onderzoekt hoe externe signalen, zoals voedselbeschikbaarheid en portiegrootte, invloed hebben op de voedselinname, vooral bij mensen die proberen hun eetgedrag te reguleren.
Stice, E., & Presnell, K. (2007). The role of body dissatisfaction in the onset and maintenance of eating pathology: A synthesis of research findings. Journal of Psychosomatic Research, 53(5), 985-993.
Dit onderzoek bespreekt hoe ontevredenheid over het lichaam kan leiden tot dieetgedrag en vervolgens tot eetbuien, waarbij een cyclus van restrictie en overeten ontstaat.